Zawód stanowiący profesję o wysokim znaczeniu społecznym, wymagającą odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, a także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych, nad którego należytym wykonywaniem powierzono w oparciu o Konstytucję Rzeczypospolitej Polskie w imieniu państwa pieczę powołanemu w drodze ustawy samorządowi zawodowemu, posiadającemu nadaną przez ustawę osobowość prawną i organ władz krajowych, z obowiązkiem członkostwa dla każdej osoby wykonującej dany zawód. Analogicznie istnieje również prawna możliwość pozbawienia zawodu tego statusu w drodze ustawy, wraz z likwidacją danego samorządu zawodowego. Jedynym takim przypadkiem w III Rzeczypospolitej był zawód urbanisty, natomiast w okresie Polski Ludowej statusu tego pozbawiono po 1950 r. zawody lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii oraz farmaceuty, przywracając im go dopiero na przełomie lat 1989/1990.

Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Roboczo przyjmuje się, że pojęcie zawodu zaufania publicznego nakłada się z pojęciem wolnego zawodu, choć nie jest z nim tożsame. Nie wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego. Istnieją również zawody niebędące zawodami zaufania publicznego, a które pomimo to posiadają pewne struktury samorządowe.

We współczesnej polszczyźnie: zwyczajowy zwrot grzecznościowy wobec osoby wykonującej zawód prawniczy lub posiadającej umocowanie do występowania przed sądem w imieniu innej osoby.

Tytuł ten stosowany jest tylko w Polsce. W XVI stuleciu ówczesnych adwokatów nazywano procuratores mercenarii, czyli „płatni zastępcy procesowi” i w ten sposób odróżniano ich od „niezawodowych” zastępców procesowych określanych procuratores. Od zwrotu procuratores mercenarii miał powstać termin „mecenas”, poprzez stopniową eliminację pierwszego członu i głoski „r” w drugim wyrazie. Występował on już w XVIII stuleciu, a upowszechnił się w wieku XIX.

Tytuł mecenasa posiada charakter czysto grzecznościowy i nie jest chroniony prawnie. Najczęściej stosowany jest w odniesieniu do najpopularniejszych zawodów prawniczych: adwokata, radcy prawnego, a także do aplikantów, odpowiednio: adwokackiego i radcowskiego. Współcześnie używa się go także w odniesieniu do przedstawicieli nowszych zawodów prawniczych, w szczególności do: doradców podatkowych (zawód utworzony w 1996 roku), rzeczników patentowych (zawód utworzony w 2001 roku) oraz radców Prokuratorii Generalnej RP (zawód utworzony w 2005 roku). Ponadto jest on stosowany w toku prac legislacyjnych w odniesieniu do legislatorów. Tytułem tym można również określać absolwentów studiów prawniczych, nawet bez odbytej aplikacji, choć to praktykuje się rzadziej.

Jeszcze w 2014 roku Biuro Prasowe Naczelnej Rady Adwokackiej apelowało, by tytuł mecenasa zarezerwować jedynie dla adwokatów oraz radców prawnych, ale pozostało to bez wpływu na praktykę mediów i środowisk prawniczych.